Cảnh Báo Đột Quỵ Mùa Lạnh

Khi nhiệt độ bắt đầu giảm sâu, đặc biệt là vào ban đêm và sáng sớm, các chuyên gia y tế liên tục phát đi những cảnh báo khẩn cấp về nguy cơ đột quỵ não. Thống kê từ các bệnh viện lớn cho thấy: Vào mùa lạnh, số lượng bệnh nhân nhập viện vì đột quỵ tăng từ 15% đến 30%. Đáng lo ngại hơn, tỷ lệ tử vong hoặc tàn phế ở những ca này thường rất cao.

Trong số các yếu tố nguy cơ, Tăng huyết áp được ví như “ngòi nổ” chính. Khi gặp thời tiết lạnh, “ngòi nổ” này bị kích hoạt, gây ra những thảm họa sức khỏe không thể đảo ngược. Vậy, điều gì thực sự diễn ra trong mạch máu của bạn khi trời lạnh? Làm sao để nhận biết cơn đột quỵ đang ập đến và quan trọng nhất: Những sai lầm sơ cứu nào tuyệt đối phải tránh?

Bài viết này sẽ cung cấp kiến thức y khoa chuyên sâu giúp bạn bảo vệ chính mình và người thân.

1. Giải Mã Cơ Chế: Tại Sao Trời Lạnh Lại Kích Hoạt Đột Quỵ?

Nhiều người nghĩ đơn giản là “lạnh thì ốm”, nhưng dưới góc độ y học, lạnh gây ra một chuỗi phản ứng sinh lý phức tạp và nguy hiểm đối với hệ tim mạch, đặc biệt ở người có sẵn bệnh nền tăng huyết áp.

a. Phản xạ co mạch và Cơn tăng huyết áp kịch phát

Cơ thể con người là một cỗ máy giữ nhiệt hoàn hảo. Khi tiếp xúc với không khí lạnh, hệ thần kinh giao cảm sẽ lập tức ra lệnh cho các mạch máu ngoại vi (ở da, tay, chân) co thắt lại. Mục đích là dồn máu về trung tâm để giữ ấm cho tim, phổi, não.

• Hậu quả: Lòng mạch bị thu hẹp đột ngột làm tăng sức cản ngoại vi. Điều này khiến huyết áp tăng vọt (cơn tăng huyết áp kịch phát).
• Nguy cơ: Nếu mạch máu não đã bị xơ cứng hoặc có chỗ phình (phình mạch não) do huyết áp cao lâu ngày, áp lực tăng vọt này có thể làm vỡ mạch máu, gây xuất huyết não.

  

b. Máu “đặc” hơn và Cục máu đông

Nhiệt độ thấp làm tăng nồng độ Fibrinogen và hồng cầu trong máu, khiến độ nhớt của máu tăng lên. Máu trở nên đặc quánh và di chuyển chậm chạp hơn.

• Hậu quả: Dễ hình thành các cục máu đông (huyết khối).
• Nguy cơ: Cục máu đông di chuyển theo dòng máu, khi gặp đoạn mạch hẹp (do xơ vữa) sẽ gây tắc nghẽn. Nếu tắc ở não, nó gây nhồi máu não. Nếu tắc ở tim, nó gây nhồi máu cơ tim.

  

c. Catecholamine tăng cao

Trời lạnh làm cơ thể tăng tiết các Catecholamine (như Adrenaline) – một loại hormone gây căng thẳng. Hormone này làm tim đập nhanh hơn, co mạch mạnh hơn, tạo thêm gánh nặng cho thành mạch vốn đã yếu ớt.

2. Ba Thời Điểm “Tử Thần” Trong Ngày Đông Cần Cảnh Giác

Người bị tăng huyết áp cần đặc biệt cẩn trọng vào 3 khoảnh khắc này, vì đây là lúc cơ chế điều hòa nhiệt độ của cơ thể dễ bị rối loạn nhất:

1. 4h00 – 6h00 sáng (Rạng sáng): Đây là thời điểm nhiệt độ môi trường xuống thấp nhất, đồng thời theo nhịp sinh học, huyết áp của con người cũng bắt đầu tăng dần để chuẩn bị thức dậy. Sự cộng hưởng này khiến đây là khung giờ có tỷ lệ đột quỵ cao nhất. Việc bước ra khỏi chăn ấm đột ngột để đi vệ sinh lúc này cực kỳ nguy hiểm.
2. Khi đi tắm (Đặc biệt là tắm muộn): Tiếp xúc với nước lạnh hoặc cởi bỏ quần áo trong phòng tắm không kín gió gây sốc nhiệt tức thì.
3. Sau khi uống rượu bia: Cảm giác “nóng người” sau khi uống rượu là giả tạo (do giãn mạch ngoại vi). Sau đó, cơ thể sẽ bị mất nhiệt rất nhanh và mạch máu co lại đột ngột khi gặp gió lạnh trên đường về nhà.

3. Nhận Diện Sớm: Quy Tắc BE FAST 

Quy tắc F.A.S.T là kinh điển, nhưng hiện nay y học khuyến cáo sử dụng BE FAST để không bỏ sót các dấu hiệu sớm liên quan đến thăng bằng và thị lực.

• B (Balance) – Thăng bằng: Người bệnh đột ngột chóng mặt dữ dội, mất thăng bằng, đi loạng choạng hoặc không thể ngồi vững.
• E (Eyes) – Mắt: Mờ mắt đột ngột ở một hoặc cả hai mắt, hoặc nhìn một hóa hai.
• F (Face) – Khuôn mặt: Yêu cầu cười hoặc nhe răng. Một bên mặt bị xệ, méo, nhân trung lệch.
• A (Arm) – Tay/Chân: Yêu cầu giơ hai tay lên. Một bên tay yếu hơn, rơi xuống nhanh hơn hoặc tê bì không cảm giác.
• S (Speech) – Lời nói: Giọng nói bị đớ, ngọng, nói lắp bắp hoặc không hiểu lời người khác nói.
• T (Time) – Thời gian: GỌI 115 NGAY LẬP TỨC. Thời gian vàng để cấp cứu nhồi máu não là trong vòng 3 – 4.5 giờ đầu.

4. Những Sai Lầm “Chết Người” Trong Sơ Cứu Dân Gian

Rất nhiều trường hợp đáng tiếc xảy ra không phải do bệnh quá nặng, mà do người nhà xử lý sai cách trong lúc hoảng loạn.

• KHÔNG cạo gió, chích máu đầu ngón tay: Điều này gây đau, làm huyết áp tăng cao hơn và làm rối loạn đông máu, gây khó khăn cho bác sĩ khi cấp cứu.
• KHÔNG cho uống thuốc huyết áp ngay lập tức: Nếu là đột quỵ nhồi máu não, cơ thể đang tự tăng huyết áp để đẩy máu lên nuôi vùng não bị thiếu oxy. Việc hạ huyết áp đột ngột lúc này có thể làm vùng não chết rộng hơn. Chỉ dùng thuốc nếu có chỉ định của bác sĩ qua điện thoại.
• KHÔNG cho uống nước chanh, thuốc An Cung hay bất cứ thứ gì: Người bị đột quỵ thường bị rối loạn nuốt. Đổ nước/thuốc vào miệng sẽ gây sặc vào phổi (viêm phổi hít), gây suy hô hấp và tử vong nhanh hơn cả đột quỵ.
• KHÔNG xốc, vác người bệnh lên vai: Cần di chuyển bệnh nhân nhẹ nhàng trên mặt phẳng cứng. Rung lắc mạnh có thể làm mạch máu não vỡ to hơn.

5. “Lá Chắn” Phòng Ngự Đột Quỵ Cho Người Tăng Huyết Áp Mùa Lạnh

Đột quỵ có thể phòng ngừa được. Nếu bạn hoặc người thân bị tăng huyết áp, hãy tuân thủ nghiêm ngặt 5 nguyên tắc sau trong mùa đông này:

1. Kiểm soát huyết áp mục tiêu

• Uống thuốc đúng giờ, đúng liều theo đơn. Tuyệt đối không tự ý ngưng thuốc.
• Đo huyết áp hàng ngày. Nếu huyết áp liên tục trên 140/90 mmHg, cần tái khám để chỉnh thuốc.

  

2. Nguyên tắc “Giữ Ấm”

• Mặc nhiều lớp áo mỏng thay vì một lớp dày (để dễ điều chỉnh).
• Luôn giữ ấm đầu và cổ khi ra đường.
• Quy tắc ngủ dậy: Tỉnh giấc -> Nằm tại giường 2 phút -> Ngồi dậy tại giường 2 phút -> Thả chân xuống giường 2 phút -> Mới đứng dậy đi lại.

3. Tắm gội an toàn

• Dùng đèn sưởi nhà tắm.
• Tắm nước ấm, trong phòng kín gió.
• Quy trình tắm: Rửa chân tay trước -> Tắm thân mình -> Gội đầu sau cùng (để não kịp thích nghi).

4. Dinh dưỡng và Vận động

• Ăn nhạt, giảm muối. Tăng cường rau xanh, thực phẩm giàu Kali (chuối, cam, khoai lang).
• Chuyển các bài tập thể dục vào trong nhà hoặc đợi khi trời hửng nắng mới ra ngoài.

  

Mùa đông lạnh giá là một thử thách khắc nghiệt, nhưng sự hiểu biết và chủ động chính là “tấm áo giáp” vững chắc nhất bảo vệ bạn và gia đình. Đừng để sự chủ quan đánh cược bằng tính mạng. Hãy kiểm soát huyết áp ngay từ hôm nay và ghi nhớ các dấu hiệu cảnh báo để hành động kịp thời.