Các bệnh thường gặp, Góc Sức Khỏe

Tại Sao Bạn Bị Viêm Phế Quản Cấp? Hiểu Rõ Nguyên Nhân Để Phòng Bệnh Đúng Cách

Thời điểm giao mùa thu đông, các phòng khám hô hấp thường chật kín bệnh nhân với cùng một nỗi than phiền: “Bác sĩ ơi, tôi bị cảm cúm đã khỏi sốt rồi mà sao cơn ho cứ dai dẳng mãi không dứt, đêm đến ho rút ruột gan, khạc ra toàn đờm đặc…”. Đây chính là bức tranh điển hình của viêm phế quản cấp – một bệnh lý vô cùng phổ biến nhưng thường bị hiểu sai.

Nhiều người vội vàng tự mua kháng sinh uống vì lo sợ “viêm xuống phổi”, trong khi thực tế đa số trường hợp không cần đến chúng. Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn chuyên sâu giúp bạn hiểu rõ ngọn ngành căn bệnh này.

1. Viêm Phế Quản Cấp Thực Chất Là Gì? 

Để hiểu bệnh, hãy hình dung hệ hô hấp của bạn như một cái cây lộn ngược. Khí quản là thân cây lớn, chia tách thành hai cành lớn (phế quản chính) đi vào hai lá phổi, rồi tiếp tục chia nhỏ thành vô số cành cây con (tiểu phế quản).

Bình thường, lòng phế quản được lót bởi một lớp niêm mạc có hệ thống “lông chuyển” (cilia) li ti. Nhiệm vụ của chúng là quét sạch bụi bẩn, vi khuẩn ra khỏi phổi.

Viêm phế quản cấp (Acute Bronchitis) là tình trạng lớp niêm mạc này bị các tác nhân gây hại tấn công ồ ạt, dẫn đến:

  • Viêm và sưng phù: Làm hẹp lòng đường thở, gây cảm giác khó thở, khò khè.
  • Tê liệt hệ thống lông chuyển: Tạm thời mất khả năng làm sạch tự nhiên.
  • Tăng tiết dịch nhầy đột biến: Cơ thể phản ứng lại bằng cách tiết ra một lượng lớn đờm nhầy, gây bít tắc và kích thích phản xạ ho dữ dội để tống chúng ra ngoài.
    v
    Phế quản bình thường và phế quản bị viêm

Phân biệt nhanh với Viêm phế quản mạn tính:

  • Viêm phế quản cấp: Diễn ra ngắn hạn, thường phục hồi hoàn toàn sau vài tuần.
  • Viêm phế quản mạn tính: Là bệnh lý kéo dài, ho khạc đờm ít nhất 3 tháng/năm trong 2 năm liên tiếp, thường gặp ở người hút thuốc lá lâu năm và là một phần của Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD).

2. “Vạch Mặt” Thủ Phạm Gây Bệnh: Tại Sao Kháng Sinh Thường Vô Tác Dụng?

Hiểu sai về nguyên nhân dẫn đến điều trị sai (lạm dụng kháng sinh).

a. Virus (Chiếm 90% trường hợp – “Kẻ chủ mưu” chính)

Đại đa số các ca viêm phế quản cấp thực chất là giai đoạn tiếp theo của một đợt cảm lạnh hoặc cúm. Các virus gây bệnh đường hô hấp trên sau khi “quậy phá” ở mũi họng sẽ lan xuống phế quản.

  • Các loại virus thường gặp: Influenza (virus cúm), Rhinovirus (virus cảm lạnh), Adenovirus, Coronavirus…
  • Hệ quả: Vì nguyên nhân là virus, kháng sinh (chỉ diệt vi khuẩn) HOÀN TOÀN VÔ DỤNG. Uống kháng sinh lúc này không giúp bạn nhanh khỏi hơn mà còn gây mệt mỏi và tăng nguy cơ kháng thuốc.

b. Vi khuẩn (Chỉ khoảng 10% trường hợp)

Ít gặp hơn, thường là bội nhiễm (nhiễm thêm vi khuẩn trên nền đang nhiễm virus). Các vi khuẩn phổ biến gồm: Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae, hoặc Bordetella pertussis (gây bệnh ho gà).

c. Các yếu tố kích thích (Không nhiễm trùng)

Bệnh cũng có thể khởi phát do hít phải các chất độc hại:

  • Khói thuốc lá: Nguyên nhân hàng đầu gây kích ứng phế quản mạn tính và dễ dẫn đến các đợt cấp.
  • Ô nhiễm không khí, bụi mịn PM2.5.
  • Hóa chất: Hơi acid, amoniac, clo… trong môi trường làm việc.
    b
    Ô nhiễm không khí mùa đông ở miền Bắc là một trong những nguyên nhân gây viêm phế quản cấp

3. Diễn Biến Triệu Chứng Theo Thời Gian

Bệnh thường trải qua các giai đoạn với triệu chứng thay đổi:

Giai đoạn 1: Khởi phát (Tương tự cảm lạnh/cúm)

  • Xuất hiện trong 1-3 ngày đầu.
  • Triệu chứng: Sốt nhẹ, đau đầu, mỏi người, rát họng, sổ mũi, hắt hơi.
  • Nhiều người lầm tưởng chỉ là cảm xoàng.

Giai đoạn 2: Toàn phát (Giai đoạn viêm phế quản thực sự)

  • Các triệu chứng cảm lạnh giảm đi, nhưng cơn HO bắt đầu xuất hiện và tăng nặng.
  • Đặc điểm cơn ho: Ban đầu ho khan, sau chuyển sang ho có đờm. Cơn ho thường dữ dội về đêm và sáng sớm, có thể gây đau ê ẩm cơ ngực và cơ bụng.
  • Đờm: Có thể chuyển từ màu trắng trong sang vàng, xám hoặc xanh lục. (Lưu ý: Màu đờm xanh/vàng KHÔNG chắc chắn là bạn đã bị nhiễm vi khuẩn, đó chỉ là xác của các tế bào bạch cầu đang chiến đấu với virus).
  • Khò khè, tức ngực: Cảm giác thở rít, nặng ngực khi hít sâu.
    h
    Viêm phế quản thường xuất hiện những cơn ho dữ dội về đêm và sáng sớm

Giai đoạn 3: Hồi phục (Cơn ho dai dẳng)

  • Đa số các triệu chứng sẽ hết sau 7-10 ngày.
  • TUY NHIÊN, cơn ho có thể kéo dài 2-3 tuần, thậm chí cả tháng. Đây là điều bình thường do đường thở cần thời gian để chữa lành lớp niêm mạc và phục hồi độ nhạy cảm. Đừng quá lo lắng nếu bạn thấy mình vẫn ho dù người đã khỏe.

4. Ai Là Người Dễ Mắc Bệnh Nhất? 

  • Người hút thuốc lá: Nguy cơ cao nhất và bệnh thường diễn biến nặng hơn.
  • Người có sức đề kháng yếu: Người già, trẻ nhỏ, người mắc bệnh mạn tính.
  • Người mắc bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Axit trào ngược có thể hít vào phế quản gây viêm.
  • Tiếp xúc thường xuyên với chất kích thích: Công nhân xây dựng, dệt may, hóa chất…
    t
    Người hút thuốc lá có nguy cơ cao mắc viêm phế quản cấp

Viêm phế quản cấp tuy gây nhiều mệt mỏi với những cơn ho dai dẳng, nhưng phần lớn là bệnh lành tính và sẽ tự khỏi nếu cơ thể có đủ thời gian để chiến đấu với virus. Điều quan trọng nhất là bạn đã hiểu đúng bản chất của bệnh để tránh tâm lý hoang mang hoặc vội vàng sử dụng kháng sinh khi chưa cần thiết. Hãy lắng nghe những tín hiệu từ cơ thể và trang bị kiến thức đúng đắn để chủ động bảo vệ hệ hô hấp của mình trong mùa lạnh này.

 

Trả lời